Qua điều tra, các cơ quan chức năng đã xác định nguyên nhân gây ra vụ ngộ độc đau lòng này chính là loại nấm mọc ký sinh trên ấu trùng ve sầu, vốn sinh trưởng trong lòng đất ẩm thấp, dưới những gốc cây phủ đầy lá mục. Dù đã được chế biến kỹ lưỡng bằng nhiều cách như rang, xào hay nấu, nấm độc vẫn giữ nguyên độc tính, gây ra những hậu quả nặng nề cho người ăn.

Ở các ca ngộ độc do ăn phải nấm độc, chỉ sau 30 phút đến vài giờ đồng hồ, các nạn nhân đã bắt đầu xuất hiện những triệu chứng ngộ độc cấp tính. Mức độ nghiêm trọng của bệnh lý phụ thuộc vào lượng nấm đã tiêu thụ, thậm chí chỉ một con nhộng nhiễm nấm cũng đủ gây bệnh. Người bệnh có thể bị nôn mửa dữ dội, đau bụng quằn quại, đi ngoài liên tục, kèm theo run rẩy toàn thân, tay chân tê liệt, co giật, mắt đảo liên hồi và dần rơi vào trạng thái hôn mê sâu. Đáng lo ngại hơn, việc uống rượu cùng với nấm độc đã khiến bệnh tình trở nên trầm trọng hơn, đẩy nhiều nạn nhân đến bờ vực sinh tử.

Các nghiên cứu điều tra về nguyên nhân ngộ độc thực phẩm cho thấy, Nấm ký sinh trên ve sầu, đặc biệt là loài Ophiocordyceps heteropoda, đâm chồi từ xác ve sầu, xác ấu trùng ve sầu trồi lên mặt đất ở nơi có đất tơi xốp, độ ẩm cao; có chu kỳ phát triển tương tự như nấm đông trùng hạ thảo (là dạng ký sinh của loài nấm Ophiocordyceps sinensis thuộc nhóm nấm Ascomycetes trên cơ thể ấu trùng của một vài loại côn trùng) là nguyên nhân gây ra ngộ độc thực phẩm. 

Hình ảnh nấm ký sinh trên ấu trùng ve sầu

Hình ảnh nấm ký sinh trên ve sầu trưởng thành

Bào tử nấm độc Ophiocordyceps heteropoda ký sinh cả trên ve sầu trưởng thành (ở khoang bụng ve sầu), làm lây lan rất là cao trong mùa sinh sản. Khi ve sầu chết đi hay không thể lột xác (thể ấu trùng) và chết dưới lòng đất, bào tử nấm Ophiocordyceps heteropoda sẽ phát triển khi mùa Hè và có những cơn mưa tới. Toàn bộ thân ve sầu trưởng thành, ấu trùng ve sâu thành chất dinh dưỡng nuôi nấm (còn vỏ), trên đầu ve sầu, nhộng ve sầu có 1 – 5 cọng (thân) và phần cuối hơi phình ra (quả) có hình dạng như sừng nhung hươu, màu đỏ là cấu trúc của loại nấm độc (xem ảnh đính kèm). Ophiocordyceps heteropoda chứa ibotenic acid, một chất tương tự glutamate có khả năng gây độc thần kinh. Ibotenic acid hoạt động bằng cách liên kết với các thụ thể glutamate trong não, gây kích thích quá mức các tế bào thần kinh.

Nguy cơ mắc ngộ độc nấm Ophiocordyceps heteropoda là do nhiều người khng phân biệt được nấm này với nấm “đông trùng hạ thảo”, dẫn đến việc tự ý thu hái và sử dụng, gây ra ngộ độc nghiêm trọng, thậm chí tử vong. Ở một số địa phương còn lan truyền thông tin sai lệch, khuyến khích người dân sử dụng loại nấm độc này.

Không chỉ nấm ký sinh trên ve sầu, nhiều loại côn trùng khác cũng có thể bị nhiễm nấm độc. Việc ăn phải những côn trùng này, dù đã qua chế biến, vẫn tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc cao do độc tố nấm không bị nhiệt phá hủy.

Các biện pháp phòng chống ngộ độc thực phẩm do ăn nấm độc Ophiocordyceps heteropoda kí sinh trên ấu trùng ve sầu như sau: 

(1) Thông tin, tuyên truyền, phổ biến thông tin, cách nhận biết các nấm ăn được, những loại nấm độc (trong đó có loài nấm độc Ophiocordyceps heteropoda ký sinh trên xác ấu trùng, xác ve sầu) thật rộng rãi đến từng người dân ở các địa phương trong toàn quốc, tập trung vào đối tượng thời gian trước mùa Hè hằng năm. 

(2) Tuyệt đối không tìm kiếm, lựa chọn, khai thác, sử dụng để chế biến thành thực phẩm, thức ăn các loại nấm độc (trong đó có loài nấm độc Ophiocordyceps heteropoda ký sinh trên xác ấu trùng, xác ve sầu). Khi chưa biết rõ loài nấm tuyệt đối không sử dụng để chế biến thức ăn hay trải nghiệm ăn thử.

(3) Phải thận trọng khi khai thác, sử dụng ấu trùng (nhộng) của các loài côn trùng để làm thức ăn; chỉ ăn những ấu trùng còn sống, sơ chế sạch sẽ, chế biến chín bảo đảm an toàn thực phẩm. Tuyệt đối không ăn sống, ăn tái thức ăn chế biến từ côn trùng; tuyệt đối không ăn các ấu trùng lạ (không biết là loại gì), ấu trùng đã bị chết, ấu trùng có hình dạng, mầu sắc khác lạ với tự nhiên.

(4) Đầu tư, kiểm soát an toàn đối với nấm sử dụng làm thực phẩm; chuyển đổi hành vi bảo đảm an toàn thực phẩm chỉ lựa chọn, sử dụng nấm tực phẩm có nguồn gốc, xuất xứ và được kiểm soát an toàn theo quy định.

(5) Nếu có dấu hiệu bất thường về tiêu hoá (đau bụng, tiêu chảy…) hay dấu hiệu về thần kinh, không tỉnh táo, sức cơ yếu, rối loạn về hô hấp… cần được đưa sớm đến cơ sở y tế gần nhất để được khám xét phát hiện nguyên nhân và xử trí điều trị kịp thời.

----------------------------------------------------------------------------

Tài liệu tham khảo:

1. U. V. Doan, B. Mendez Rojas, and R. Kirby, “Unintentional ingestion of Cordyceps fungus-infected cicada nymphs causing ibotenic acid poisoning in Southern Vietnam,” Clin Toxicol (Phila), vol. 55, no. 8, pp. 893–896, Sep. 2017, doi: 10.1080/15563650.2017.1319066

2. S. Trakulsrichai et al., “Poisoning from Ingestion of Fungus-Infected Cicada Nymphs: Characteristics and Clinical Outcomes of Patients in Thailand,” Toxins, vol. 16, no. 1, Art. no. 1, Jan. 2024, doi: 10.3390/toxins16010022