Tuần lễ “Nuôi con bằng sữa mẹ” từ ngày 1-7/8 năm nay, diễn ra hết sức đặc biệt trong đại dịch bệnh Covid-9 đang rất phức tạp, nhiều chị em phụ nữ đang rất quan tâm đến sức khỏe của bản thân và của trẻ nhỏ, điều đó là một đòi hỏi rất chính đáng vì tiêm phòng vaccine-19 để bảo vệ sức khỏe vừa là quyền lợi, nghĩa vụ của bạn, gia đình và cộng đồng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, tất cả các loại vắc xin phòng COVID-19 được sử dụng hiện nay không chứa vi rút sống, vì thế nó rất an toàn, không thể gây ra nguy cơ truyền bệnh từ mẹ sang con qua đường sữa mẹ. Hơn nữa, kháng thể có trong sữa mẹ còn có tác dụng bảo vệ trẻ trước các bệnh nhiễm trùng, nhiễm vi rút, nâng cao sức đề kháng cho trẻ. Do đó, phụ nữ đang cho con bú có thể tiêm vắc xin phòng COVID-19, đồng thời vẫn tiếp tục cho con bú sau tiêm.
Đồng thời, theo Chương trình Tiêm chủng Quốc gia có hướng dẫn thực hành tiêm chủng vắc xin phòng Covid-19 của Astra Zeneca thì những người phụ nữ cho con bú tiêm vắc xin nếu họ thuộc nhóm đối tượng nguy cơ như nhân viên y tế. Không cần tạm ngừng cho con bú sau khi tiêm vắc xin.
Nuôi con bằng sữa mẹ đóng vai trò hết sức quan trọng đối với việc phát triển bền vững, giúp cải thiện dinh dưỡng, giảm nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm. Hiệu quả của vắc xin phòng Covid-19 được mong đợi ở phụ nữ đang cho con bú cũng tương tự như ở những người trưởng thành khác. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu về tính an toàn, hay ảnh hưởng của vắc xin đối với phụ nữ đang cho con bú và trẻ em đang bú sữa mẹ.
Vaccine phòng Covid-19 là loại vắc xin tái tổ hợp, không phải là vắc xin vi rút sống gây bệnh Covid-19, nên về mặt sinh học và lâm sàng nó không có khả năng gây rủi ro cho người được tiêm và trẻ đang bú mẹ. Vì thế, phụ nữ đang cho con bú thuộc nhóm được khuyến nghị tiêm chủng vắc xin Covid-19 theo lộ trình ưu tiên của Tổ chức Y tế thế giới, như nhân viên y tế thì nên được tiêm phòng vắc xin như những đối tượng khác, đồng thời sau khi tiêm vẫn tiếp tục cho con bú bình thường.
Dựa trên cơ chế hoạt động của vắc xin trong cơ thể con người, vắc-xin Covid-19 được cho là không gây nguy hại đến người đang tiết sữa hoặc trẻ sơ sinh đang bú sữa mẹ. Do đó, người đang tiết sữa có thể tiêm vắc-xin Covid-19. Các báo cáo gần đây đã chỉ ra rằng người đang cho con bú đã tiêm vắc-xin Covid-19 có kháng thể trong sữa của họ và điều này có thể giúp bảo vệ trẻ.
Mặc dù người mẹ đang cho con bú có bị nhiễm hoặc không bị nhiễm Covid-19, thì cần chú trọng đảm bảo an toàn vệ sinh trước khi cho con bú hoặc vắt sữa bằng cách rửa tay với xà phòng và nước sạch. Nếu không có xà phòng và nước sạch, hãy sử dụng dung dịch sát trùng tay có nồng độ cồn tối thiểu 60%. Người mẹ hoặc người chăm sóc trẻ cần đeo khẩu trang trong suốt thời gian cho con bú, vắt sữa và chăm sóc trẻ.
Cho con bú đúng cách
Thời điểm cho trẻ bú: Tốt nhất, ngay sau khi sinh trong vòng 1 giờ đầu, người mẹ nên cho trẻ bú, bú càng sớm càng tốt. Vì sữa mẹ tiết ra theo phản xạ (Prolactin, Oxytoxin), bú sớm có tác dụng kích thích bài tiết sữa sớm, trẻ được bú sữa non - sữa non có nhiều chất dinh dưỡng quý, có nhiều kháng thể sẽ phòng bệnh được tốt. Bú sớm có tác dụng co hồi tử cung, cầm máu cho người mẹ sau đẻ và giúp mẹ bài tiết sữa sớm. Không nên cho trẻ ăn những thức ăn hay đồ uống khác, đặc biệt là sữa công thức và không cho trẻ bú bình trước khi cho trẻ bú mẹ và khi sữa chưa về. Số lần trẻ bú không gò bó theo giờ giấc mà tuỳ thuộc vào nhu cầu của trẻ. Ở những bà mẹ ít sữa, nên cho trẻ bú nhiều lần để kích thích bài tiết sữa tốt hơn. Nếu trẻ đi tiểu ít nhất 6 lần trong vòng 24 giờ, đó là dấu hiệu của trẻ bú đủ. Nếu trẻ đi tiểu dưới 6 lần trong ngày, cần cho trẻ bú nhiều hơn hoặc người mẹ cần xem lại kỹ thuật cho con bú có đúng hay không.
Cho trẻ bú sớm trong vòng 1 giờ đầu sau sinh, giúp mẹ bài tiết sữa sớm hơn
Tư thế cho trẻ bú: Khi cho trẻ bú, người mẹ ở tư thế thoải mái, có thể nằm hoặc ngồi cho bú, để toàn thân trẻ sát vào người mẹ: Miệng trẻ ngậm sâu vào quầng đen bao quanh núm vú để động tác bú được tốt hơn. Thời gian cho bú tuỳ theo đứa trẻ. Cho trẻ bú đến khi trẻ no, tự rời vú mẹ. Sau khi bú xong một bên, nếu trẻ chưa đủ no thì chuyển sang vú bên kia để đảm bảo trẻ được bú cả sữa đầu và sữa cuối giàu dinh dưỡng.
Thời gian trẻ cai sữa: Cho trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, ngay cả khi trẻ bị tiêu chảy, vẫn tiếp tục cho trẻ bú. Trẻ đẻ non, yếu không mút được vú mẹ hoặc trường hợp mẹ bị ốm nặng, bị mắc một số bệnh không cho trẻ bú được, cần vắt sữa cho trẻ ăn bằng cốc. Nên cho trẻ bú đến 24 tháng tuổi hoặc có thể lâu hơn, không cai sữa cho trẻ trước 12 tháng.
ThS. BS Nguyễn Văn Tiến - Trung tâm Giáo dục Truyền thông dinh dưỡng - Viện Dinh dưỡng