Hiện nay, tỉ lệ phụ nữ có thai bị đái tháo đường và những phụ nữ có nguy cơ đái tháo đường thai kỳ đang ngày càng tăng lên. Tại Việt Nam, theo thống kê của Liên đoàn đái tháo đường thế giới (IDF), năm 2021, tỉ lệ đái tháo đường thai kỳ ở Việt Nam là 21,8%, nghĩa là cứ 5 thai phụ thì có 1 người mắc đái tháo đường thai kỳ. Thông thường, thai phụ mắc đái tháo đường thai kỳ thì đường huyết sẽ trở lại bình thường sau khi sinh. Tuy nhiên, thai phụ từng mắc đái tháo đường thai kỳ sẽ có nguy cơ cao tiến triển thành đái tháo đường típ 2 và nguy cơ các biến cố tim mạch sau này. Đồng thời, trẻ có mẹ mắc đái tháo đường thai kỳ cũng có nguy cơ tiến triển thừa cân-béo phì và chịu ảnh hưởng của các biến cố tim mạch sớm hơn.

Chế độ dinh dưỡng và vận động hợp lý giúp thai phụ mắc đái tháo đường thai kỳ kiểm soát tốt đường huyết mà không cần dùng thuốc, hoặc giảm liều thuốc đang sử dụng và giảm các biến chứng do đái tháo đường thai kỳ gây ra.
1.  Về chế độ dinh dưỡng
- Chế độ dinh dưỡng cần đảm bảo cân bằng cả về số lượng và chất lượng; không làm tăng đường huyết nhiều sau ăn và không làm hạ đường huyết xa bữa ăn; người mẹ tăng cân nặng hợp lý, duy trì các hoạt động thể lực bình thường hàng ngày của mẹ và tối ưu sự phát triển khỏe mạnh của thai nhi. Để thực hiện được các mục tiêu này, thai phụ cần:

• Đảm bảo nguyên tắc đa dạng các loại thực phẩm, phối hợp sử dụng nhiều loại thực phẩm trong ngày.
  
  
• Duy trì 3 bữa ăn chính trong ngày. Có thể thêm các bữa phụ phù hợp với khả năng thực hiện.
  
  
• Mỗi bữa chính nên kết hợp đủ các nhóm thực phẩm: nhóm cung cấp tinh bột, nhóm cung cấp chất béo, nhóm cung cấp chất đạm và nhóm rau.
  
  
• Không nên ăn trái cây ngay sau bữa chính. Chia nhỏ bữa ăn đóng một vai trò rất quan trọng trong điều hòa glucose huyết tương để tránh tăng glucose huyết tương nhiều sau ăn, nên ăn 3 bữa chính và 2 - 3 bữa phụ. Một bữa ăn nhẹ buổi tối giúp ngăn chặn tình trạng tăng ceton máu. Thai phụ cần lưu ý:
• Nên ăn kèm những thực phẩm giúp kiểm soát đường huyết, ví dụ ăn kèm mẩu bánh mì với dưa chuột, hoặc ăn trái cây cùng sữa chua không đường.
  
  
• Nên sử dụng các sản phẩm dành cho người bệnh đái tháo đường như: bánh, sữa, ngũ cốc cho người bệnh đái tháo đường.
  
  
• Nếu ăn bữa phụ thì phải giảm lượng ăn của các bữa chính, để đảm bảo tổng khẩu phần ăn trong ngày đủ so với nhu cầu của cơ thể vì nếu dư thừa sẽ gây tăng cân, tăng đường huyết. Thông thường, bữa phụ chỉ nên chiếm 10 – 15 % tổng số năng lượng trong ngày (Ví dụ: 2 – 3 thìa sữa dành cho người bệnh đái tháo đường, hoặc 1 gói ngũ cốc ăn kiêng …).
  
  
• Thời điểm ăn bữa phụ: nên ăn bữa phụ vào giữa buổi sáng, giữa buổi chiều và/hoặc trước khi đi ngủ đêm để phòng ngừa nguy cơ hạ đường huyết khi xa các bữa ăn chính.

- Trái cây:

• Với những loại trái cây mọng nước và ít ngọt như bưởi, quýt, cam, thanh long, dưa hấu, mỗi lần nên ăn khoảng 100-150g.
  
  
• Với những loại trái cây ngọt như chuối, táo, xoài, đủ đủ, mít, vải, nhãn thì mỗi lần nên ăn khoảng 50-100g.
  
  
• Khi ăn, nên ăn trái cây tươi dạng múi, miếng; hạn chế vắt nước, xay, dầm hoặc trái cây sấy khô.
  
  
• Mỗi ngày nên ăn trái cây 1 đến 2 lần, không nên ăn ngay sau bữa chính.
  
  

- Chất xơ: ưu tiên ăn các thực phẩm giàu chất xơ như gạo nguyên cám, bánh làm từ bột mỳ nguyên cám. Mỗi bữa ăn chính cần ăn khoảng 200g rau và nên ăn một nửa số rau của mỗi bữa trước khi ăn cơm.

Thai phụ không nên ăn các loại thực phẩm có chỉ số đường huyết cao riêng lẻ mà nên ăn phối hợp các loại thực phẩm có chỉ số đường huyết cao với các thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp và/hoặc phối hợp với chất béo, chất đạm. Ví dụ có thể ăn 1 cái bánh bích quy với 1 hộp sữa chua không đường và ít hạt như hạt lạc, hạt bí, hạt óc chó…

- Uống đủ nước: Nên uống khoảng 1,5 - 2,5 lít nước/ngày, tùy thuộc vào thói quen, hoạt động thể lực. Có thể uống nước đun sôi để nguội, nước khoáng, nước dừa... Hạn chế sử dụng nước ngọt đóng chai, nước mía, nước ép trái cây.

- Về việc sử dụng sữa và chế phẩm từ sữa, như chúng ta đã biết, đây không chỉ là nguồn cung cấp canxi quan trọng cho bà mẹ trong những giai đoạn đặc biệt này mà còn là những thực phẩm có đủ chất dinh dưỡng thiết yếu và ở tỷ lệ cân đối, rất tốt cho sức khỏe bà mẹ và thai nhi. Tuy nhiên, lạm dụng sữa cũng không tốt cho sức khỏe, vì vậy:

• 3 tháng đầu: Nên sử dụng 3 đơn vị sữa/1 ngày (mỗi đơn vị chứa khoảng 100 mg canxi, tương đương 1 miếng phô mai, 1 hộp sữa chua, 100 ml sữa dạng lỏng).
  
  
• 3 tháng giữa: Tăng thêm 2 đơn vị so với 3 tháng đầu, sử dụng 5 đơn vị sữa và chế phẩm sữa/ ngày.
  
  
• 3 tháng cuối: Tăng thêm 1 đơn vị so với 3 tháng giữa, sử dụng 6 đơn vị sữa và chế phẩm sữa/ ngày.
  
  

Nên sử dụng sữa và chế phẩm sữa không đường hoặc sử dụng thực phẩm dinh dưỡng y học cho người đái tháo đường theo sự chỉ dẫn của bác sỹ, nhân viên y tế hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

2. Hoạt động thể chất

Hoạt động thể chất khi có thai cũng giúp kiểm soát đường huyết cho thai phụ mắc đái tháo đường thai kỳ. Các hình thức tập luyện có thể gồm:

• Đi bộ nhanh: giúp rèn luyện toàn thân và dễ dàng vận động các khớp và cơ.
  
  
  
• Bơi lội và tập luyện dưới nước: Nước hỗ trợ trọng lượng giúp thai phụ tránh được chấn thương và căng cơ.
  
  
  
• Đạp xe tại chỗ: Vì bụng đang lớn có thể ảnh hưởng đến khả năng giữ thăng bằng và khiến dễ bị té ngã nên thai phụ nên đạp xe tại chỗ (xe đạp tập).
  
  
  
• Yoga hoặc tập có sử dụng dụng cụ cho phụ nữ có thai: các bài tập Yoga làm giảm căng thẳng, cải thiện tính linh hoạt, đồng thời thúc đẩy giãn cơ và tập trung thở. Thai phụ có thể tham gia các lớp yoga và các bài tập có sử dụng dụng cụ trước khi sinh được thiết kế dành cho phụ nữ có thai. Thai phụ nên tránh những tư thế đòi hỏi phải đứng yên hoặc nằm ngửa trong thời gian dài.
  
  

Một số thai phụ không nên vận động thể lực mức độ vừa trở lên, là những thai phụ mắc đái tháo đường típ 1 kiểm soát đường máu không tốt; thai phụ đái tháo đường mắc kèm bệnh tim bẩm sinh/ rối loạn nhịp tim nghiêm trọng/ các bệnh về hô hấp như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính…và thai phụ có tình trạng nhau bong non/ suy cổ tử cung/ nhau tiền đạo sau tuần 28/ dọa sinh non/ hạn chế tăng trưởng/ tiền sản giật…

Nhìn chung mọi phụ nữ có thai, nếu không có chống chỉ định, đều có thể tham gia hoạt động thể chất, tuy nhiên, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ. Cần lựa chọn loại hình tập luyện phù hợp với thai kỳ, duy trì điều độ, kết hợp với theo dõi đường máu và nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm để tập luyện hiệu quả và an toàn.