Tiêu chảy kéo dài bắt đầu bằng 1 đợt cấp và kéo dài trên 14 ngày. Theo ước tính của Tổ chức y tế thế giới ở các nước đang phát triển trong số trẻ mắc bệnh tiêu chảy thì có khoảng 3-20% đợt tiêu chảy cấp chuyển thành tiêu chảy kéo dài. Hậu quả của tiêu chảy kéo dài thường dẫn đến suy dinh dưỡng nặng và tử vong cao ở trẻ dưới 5 tuổi.
1. Nguyên nhân
Do vi khuẩn: các vi khuẩn gây tiêu chảy cấp ở trẻ em thường gặp ở các đợt tiêu chảy kéo dài gồm:
- E.coli: Có 5 typ nhưng hay gặp là E.coli gây bệnh đường ruột (EPEC), E.coli bán dính (EAEC) và E.Coli xâm nhập (EIEC).
- Shigella, Salmonella, Campylobacter jejuni.
- Các loại ký sinh trùng: Cryptosporidium, L,giardia.
2. Các yếu tố nguy cơ tiêu chảy kéo dài
- Tuổi: trẻ dưới 1 tuổi nguy cơ có một đợt tiêu chảy cấp trở thành tiêu chảy kéo dài cao hơn ở trẻ lớn.
- Tình trạng dinh dưỡng và miễn dịch: Tỷ lệ mắc tiêu chảy kéo dài ở trẻ suy dinh dưỡng cao hơn trẻ bình thường. Nghiên cứu ở Brazil cho thấy chỉ số mới mắc tiêu chảy kéo dài ở trẻ có chiều cao dưới 90%, cân nặng dưới 75% so với chuẩn cao gấp 2 lần so với trẻ bình thường. Ở những bệnh nhân suy dinh dưỡng nặng, hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS) dễ mắc tiêu chảy kéo dài, nguy cơ tử vong cao.
- Tiêu chảy cấp tái phát nhiều đợt, những trẻ thường xuyên mắc các đợt tiêu chảy cấp dễ có nguy cơ mắc tiêu chảy kéo dài.
- Chế độ ăn, những trẻ không được nuôi bằng sữa mẹ hoặc trẻ không dung nạp được lactose, dị ứng với protein sữa động vật.
- Điều trị tiêu chảy cấp không hợp lý: Lạm dụng kháng sinh, dùng kháng sinh kéo dài gây loạn khuẩn hoặc sử dụng thuốc cầm ỉa làm giảm khả năng đào thải vi khuẩn, ăn uống kiêng khem kéo dài khi bị tiêu chảy cấp.
3. Triệu chứng lâm sàng
- Trẻ ỉa phân lúc đặc lúc lỏng, lổn nhổn có mùi chua, màu vàng hoặc xanh, có bọt do cơ thể không dung nạp đường; biểu hiện phân nhầy hồng có máu, mót rặn là trẻ mắc lỵ. Số lần tiêu chảy lúc giảm lúc tăng. Tùy theo mức độ có thể biểu hiện mất nước nhẹ, vừa và nặng.
- Trẻ biếng ăn, sụt cân, chậm phát triển thể lực.
- Thiếu vitamin nhất là vitamin A gây khô mắt và một số yếu tố vi lượng như kẽm, sắt, đồng...
- Trẻ thường mắc các bệnh phối hợp như viêm tại giữa, viêm phổi, nhiễm khuẩn tiết niệu, nhiễm khuẩn huyết…
- Chế độ ăn trong tiêu chảy kéo dài ở trẻ em
- Chế độ dinh dưỡng thích hợp đóng vai trò quan trọng đối với trẻ bị tiêu chảy kéo dài, nuôi dưỡng có tác dụng thúc đẩy sự phục hồi sớm niêm mạc ruột, chức năng tụy và sản xuất các men thủy phân disaccharidase ở vi nhung mao ruột làm cho chức năng tiêu hóa hấp thu các chất dinh dưỡng được nhanh chóng trở về bình thường.
4. Nguyên tắc xây dựng chế độ ăn
- Giảm tạm thời số lượng sữa động vật hoặc đường lactose trong sữa, trong chế độ ăn.
- Cung cấp đầy đủ năng lượng, protein, chất béo, vitamin và các yếu tốt vi lượng để tái tạo và phục hồi niêm mạc ruột bị tổn thương, cải thiện tình trạng dinh dưỡng toàn thân.
- Không cho trẻ ăn các loại thức ăn, nước uống làm tăng thêm tiêu chảy: Thức ăn thô, thức ăn chứa nhiều đường, chất béo, các loại nước giải khát công nghiệp
- Dùng các loại thức ăn có sẵntại địa phương: Gạo, khoai, chế biến dưới dạng mềm, lỏng dễ tiêu hóa như bột, cháo, xúp.
- Chọn các loại thực phẩm giàu protein: Thịt, cá, trứng, sữa…tốt nhất là thịt gà.
- Uống và ăn thêm hoa quả tươi để cung cấp thêm các vitamin và muối khoáng.
Chế độ ăn đối với trẻ dưới 6 tháng tuổi.
- Tiếp tục cho trẻ bú mẹ, bú nhiều lần, không bắt mẹ kiêng khem quá mức.
- Nếu mẹ không có sữa: Dùng các loại sữa không có đường lactose, hoặc các loại sữa đã lên men: Sữa chua hoặc dùng sữa đậu tương (đậu nành). Sữa chua phải được làm từ loại sữa dành cho trẻ < 6 tháng tuổi.
 |
Ảnh minh họa
|
Chế độ ăn cho trẻ từ 6-12 tháng
- Tiếp tục bú mẹ
- Pha loãng sữa động vật bằng nước cháo làm giảm 5% nồng độ đường lactose hoặc cho trẻ ăn sữa chua, sữa đậu tương.
- Đảm bảo thức ăn bổ sung: Bột, cháo xay nấu với thịt, cá, trứng, rau xanh và dầu mỡ. Khi chế biến đảm bảo đọ nhớt giảm, dễ tiêu hóa, cân đối đạm, mỡ, đường tránh tăng áp lực thẩm thấu.
- Cho ăn nhiều bữa trong ngày: Ít nhất 6 bữa.
Chế độ ăn cho trẻ từ 1 tuổi trở lên- Bú mẹ hoặc ăn sữa động vật pha loãng như trên.
- Chế biến thức ăn dưới dạng cháo, xúp từ gạo, khoai, rau, thịt, đậu đỗ.
- Đảm bảo 50% năng lượng từ các thức ăn sam còn 50% từ sữa hoặc sản phẩm sữa, đảm bảo năng lượng 110Kcal/kg/24 giờ.
- Khi tiêu chảy khỏi được 1 tuần thì mới chuyển dần về chế độ ăn bình thường theo tuổi.
PGS. Đào Ngọc Diễn, Ths. Lê Thị Hải