Phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em, bao gồm cả thiếu và thừa dinh dưỡng với các hậu quả là nhẹ cân, thấp còi, thiếu vi chất dinh dưỡng hay thừa cân-béo phì và các rối loạn chuyển hóa làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính không lây ở các giai đoạn sau của cuộc đời là một mục tiêu cơ bản của Chiến lược dinh dưỡng quốc gia 2011-2020. Chế độ ăn đảm bảo dinh dưỡng cân đối, hợp lý đóng vai trò quan trọng đặc biệt trong việc đảm bảo sự tăng trưởng và phát triển của trẻ cả về thể chất và trí tuệ, tăng sức đề kháng chống lại bệnh tật để trẻ có thể phát triển tối đa tiềm năng di truyền của mình.
Tháp dinh dưỡng hợp lý cho trẻ em 3-5 tuổi và Hướng dẫn sử dụng tháp dinh dưỡng cho trẻ 3-5 tuổi được Viện Dinh dưỡng biên soạn, với sự hỗ trợ của Tổ chức Y tế thế giới, dựa trên các cơ sở khoa học và thực tế là Nhu cầu dinh dưỡng khuyến nghị cho người Việt Nam, 10 lời khuyên dinh dưỡng hợp lý giai đoạn 2011-2020; cũng như cập nhật các hướng dẫn, khuyến nghị quốc tế về chế độ ăn uống lành mạnh và hoạt động thể lực của trẻ em lứa tuổi này và kết quả của các nghiên cứu về thực trạng tình hình dinh dưỡng và các vấn đề sức khỏe liên quan tới dinh dưỡng ở trẻ em Việt Nam.
Tháp dinh dưỡng hợp lý cho trẻ em 3-5 tuổi là hướng dẫn thực hành cho người chăm sóc trẻ, có thể là bà mẹ và các thành viên trong gia đình, là người phụ trách ăn bán trú của các trường mầm non biết cách lựa chọn đúng và đa dạng các loại thực phẩm với số lượng phù hợp để có một chế độ dinh dưỡng hợp lý mỗi ngày cho trẻ. Số lượng thực phẩm được xác định bằng các đơn vị ăn của mỗi loại thực phẩm trong từng tầng thực phẩm sử dụng các dụng cụ chứa đựng thực phẩm thông dụng sẽ giúp việc thực hành được dễ dàng hơn. Hướng dẫn về số lượng đơn vị ăn của thực phẩm trong từng tầng tháp và một số thực đơn gợi ý giúp cho người chăm sóc trẻ dễ dàng hình dung và thực hành theo.
Tháp dinh dưỡng hợp lý cho trẻ em 3-5 tuổi là mô hình hướng dẫn về số lượng và loại lương thực thực phẩm cần tiêu thụ trong một ngày để đảm bảo có một chế độ dinh dưỡng hợp lý. Tháp gồm có 2 phần: phần thứ nhất là các tầng tháp với các loại thực phẩm có thể dùng thay đổi với nhau trong cùng một tầng và phần thứ 2 gồm số lượng đơn vị ăn của các thực phẩm ở từng tầng tháp cùng với hình ảnh minh họa lượng thực phẩm tương đương với một đơn vị ăn của mỗi thực phẩm.
Các tầng tháp dinh dưỡng hợp lý
Tháp dinh dưỡng hợp lý được trình bày với chân tháp rộng ở dưới và đỉnh tháp nhọn ở trên tương ứng với số lượng các thực phẩm cần ăn trong một ngày. Các thực phẩm ở tầng tháp phía chân tháp cần được tiêu thụ với số lượng nhiều hơn so với các tầng tháp phía trên đỉnh nhọn của tháp. Tầng tháp trên cùng ở đỉnh nhọn của tháp là các thực phẩm cần hạn chế tiêu thụ. Các tầng tháp gồm có: tầng thứ 1 gồm 2 nhóm gia vị là muối và gia vị mặn cùng với đường và đồ ngọt; tầng thứ 2 gồm các thực phẩm cung cấp chất béo là dầu, mỡ, bơ; tầng thứ 3 là sữa và chế phẩm của sữa; tầng thứ 4 là các thực phẩm giàu đạm gồm thịt, thủy sản, trứng và đậu, đỗ; tầng thứ 5 là các loại ngũ cốc - nguồn năng lượng chính của cơ thể; tầng thứ 6 là rau và quả - nguồn cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ và tầng thứ 7 là nước.
Ngoài ra, lời khuyên về hoạt động thể lực được thể hiện ở chân tháp là hoạt động cần thiết song hành cùng với chế độ ăn để đảm bảo sự phát triển tối ưu cho trẻ.
Đơn vị ăn của thực phẩm sử dụng trong tháp dinh dưỡng
Để cho việc ước lượng số lượng mỗi thực phẩm cần ăn và áp dụng lựa chọn đa dạng thực phẩm được dễ dàng, số lượng thực phẩm được trình bày dưới dạng các đơn vị ăn đối với mỗi thực phẩm và có thể được sử dụng thay thế cho nhau trong cùng một tầng. Một đơn vị ăn của thực phẩm là trọng lượng của từng thực phẩm cung cấp cùng một lượng các chất dinh dưỡng chủ yếu của các thực phẩm trong cùng một tầng.
Thực phẩm khác nhau được đựng trong cùng các dụng cụ chứa đựng thực phẩm giống nhau giúp cho việc hình dung ước lượng kích thước, thể tích thực phẩm được dễ dàng.
Số lượng đơn vị ăn của thực phẩm trong từng nhóm đối với trẻ 3-5 tuổi được tính toán trên cơ sở khẩu phần đảm bảo cung cấp năng lượng là 1300 Kcal và đáp ứng nhu cầu các chất dinh dưỡng hợp lý cho trẻ trong độ tuổi này.
Chỉ cần lựa chọn các thực phẩm tương tự trong cùng nhóm để thay đổi với số lượng đã được đưa ra trong bảng dưới đây là sẽ dễ dàng có được thực đơn mỗi ngày cho trẻ.
| Sáng | Trưa | Tối |
| 2 đơn vị ngũ cốc 1/2 đơn vị rau 1 đơn vị thịt 1 đơn vị sữa
| 2 đơn vị ngũ cốc 1 đơn vị rau 1 đơn vị cá 1 đơn vị sữa 1 đơn vị quả | 2 đơn vị ngũ cốc 1/2 đơn vị rau 1,5 đơn vị trứng 2 đơn vị sữa 1 đơn vị quả |
Bên cạnh chế độ ăn thì việc đảm bảo hoạt động thể lực là vô cùng cần thiết để trẻ phát triển tốt ưu và có một sức khỏe tốt. Đối với trẻ dưới 5 tuổi không có khuyến cáo cụ thể nhưng tùy theo khả năng của trẻ mà hướng dẫn và khuyến khích trẻ vận động với các hoạt động và trò chơi vận động phù hợp lứa tuổi. Đối với trẻ 5 tuổi, theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, mỗi trẻ 5 tuổi cần hoạt động thể lực cường độ vừa trở lên (như đi bộ, chạy, nhảy dây, các trò chơi đuổi bắt, bóng rổ, bóng đá, bơi lội, đạp xe ...) trong ít nhất 60 phút mỗi ngày. Có thể chia nhỏ thời gian vận động nhưng ít nhất là 10 phút cho mỗi lần vận động.
Các nội dung trên được trình bày trong cuốn Hướng dẫn sử dụng tháp dinh dưỡng hợp lý cho trẻ 3-5 tuổi một cách đơn giản, dễ hiểu về vai trò của từng tầng thực phẩm và các đơn vị ăn của từng tần thực phẩm trong từng tầng với các hình ảnh minh họa cụ thể, đẹp mắt. Ngoài ra còn có hướng dẫn gợi ý về thực đơn mỗi ngày của trẻ áp dụng các đơn vị ăn của thực phẩm. Hy vọng đây sẽ là một công cụ hữu ích cho cộng đồng trong việc chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ lứa tuổi tiền học đường.
TS. BS Đỗ Thị Phương Hà-Viện Dinh dưỡng