Giới thiệu một số cách xử lý nôn trớ cho trẻ

Nôn, trớ thường xuất hiện ở trẻ khỏe mạnh ngay từ khi mới chào đời và có thể hết khi trẻ 12 - 14 tháng tuổi. Nôn trớ gặp nhiều ở trẻ nhỏ dưới 6 tháng, tỷ lệ nôn trớ khác nhau phụ thuộc vào từng vùng địa lý, xã hội, dân tộc. Có những nơi 80% trẻ nôn trớ trong tháng đầu, có nơi nôn trớ không vượt quá 40% và kéo dài 6 - 7 tháng. Hầu hết các báo cáo đều cho rằng nôn trớ bắt đầu giảm khi trẻ được 6-8 tháng và kết thúc trong năm đầu do đặc điểm của dạ dày hoàn thiện dần, đặc biệt là cơ thắt giữa dạ dày và thực quản.

Kết quả điều tra tại 3 tỉnh (Vĩnh Phúc, Hải Dương, Nam Định) trên trẻ em dưới 12 tháng tuổi cho thấy : tỷ lệ nôn trớ trào ngược trong ngày hôm qua của trẻ là 28,4%. Tỷ lệ trẻ nôn trớ hàng ngày ở nhóm trẻ < 6 tháng chiếm 39,4% cao hơn so với nhóm trẻ ≥ 6 tháng (17,8%).

Nôn trớ không những gây phiền toái cho trẻ mà còn áp lực đối với người chăm sóc trẻ và các thành viên trong gia đình.

Kết quả nghiên cứu của Viện Dinh dưỡng cho thấy: các bà mẹ đã sử dụng các biện pháp phòng, hạn chế nôn trớ theo các cách khác nhau. Tuy nhiên không phải biện pháp nào cũng mang lại hiệu quả tối ưu. Sự thành công của các biện pháp phụ thuộc vào nhiều yếu tố: tình trạng nôn trớ của trẻ, cách thực hiện và sự kiên nhẫn của bà mẹ.

Sau đây là một số biện pháp xử lý nôn trớ  kèm theo những điểm lưu ý cho các mẹ:

- Chia khẩu phần sữa (sữa mẹ/sữa công thức) thành nhiều bữa. Cách này đơn giản nhưng bà mẹ cần lưu ý: khi cho trẻ bú ít trẻ có thể chỉ nhận được sữa đầu (chủ yếu cung cấp protein) mà không nhận được sữa cuối (cung cấp nhiều lipid). Để khắc phục điều này bà mẹ có thể vắt bớt sữa đầu (sử dụng phương pháp bảo quản để cho trẻ uống sau) để đảm bảo trẻ nhận được cả sữa đầu và sữa cuối mỗi bữa ăn của trẻ.

- Bế trẻ ở tư thế đầu cao: là biện pháp mà nhiều bà mẹ biết và sử dụng cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tuy nhiên, việc bế trẻ ở tư thế đầu cao không hẳn đã tránh được việc trẻ nôn trớ do trong khi bú (kể cả bú mẹ hay bú bình) trẻ đã nuốt phải một lượng hơi, lượng không khí vào trong dạ dày của trẻ. Lượng không khí đã làm tăng thể tích chất lỏng và có xu hướng được đẩy lên trên dạ dày. Do đó bên cạnh việc bế trẻ tư thế đầu cao thì bà mẹ cần đẩy hơi ở dạ dày của trẻ ra ngoài trước khi đặt trẻ nằm. Biện pháp « đuổi hơi » hiệu quả  khi mẹ bế  ép bụng trẻ lên vai mình cho đến khi nghe thấy tiếng « ợ » được phát ra.

- Sử dụng thuốc nôn trớ: Bản chất của thuốc chống nôn trớ là giảm co bóp cơ trơn dạ dày. Khi sử dụng thuốc (trước bữa ăn của trẻ), dạ dày giảm co bóp, hạn chế nôn trớ. Thuốc chống nôn trớ không nên sử dụng quá 3 lần trong một ngày (trong khi trẻ ăn rất nhiều bữa). Do đó các mẹ chỉ dùng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ, tuyệt đối không tự cho trẻ uống theo lời khuyên của bạn bè, người thân không có chuyên môn để tránh những tác dụng không mong muốn.

- Chuyển chế độ ăn từ lỏng sang đặc : Một số bà mẹ có  con dưới 6 tháng tuổi nhưng vẫn nôn trớ nên đã vội vàng chuyển sang chế độ ăn đặc hoặc bán đặc như bột/cháo. Việc cho trẻ ăn thức ăn đặc hoặc bán đặc có thể cũng giúp cho trẻ giảm được nôn trớ, tuy nhiên đối với trẻ dưới 6 tháng, bộ máy tiêu hóa của trẻ chưa phát triển, lượng men amilase trong dạ dày chưa đủ để tiêu hóa hết lượng tinh bột trong thức ăn đặc hoặc bán đặc sẽ gây ra những vấn đề tiêu hóa, thậm trí trẻ có thể bị nghẹn do thức ăn đặc hoặc bán đặc.

- Sử dụng tinh bột: Một số bà mẹ có hỏi về biện pháp làm sánh sữa của các bà mẹ phương Tây khi sử dụng bột yến mạch hay bột ngô hòa với sữa công thức dành cho trẻ nhằm hạn chế nôn trớ.  Thực chất biện pháp này đã tồn tại nhiều thập kỷ qua ở các nước phương Tây. Tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế: lượng bột làm đặc sữa gây tắc núm vú, độ đặc của sữa làm trẻ khó nuốt đặc biệt với trẻ sơ sinh … Bên cạnh đó, lượng tinh bột cho vào một cách tùy ý có thể làm thay đổi hàm lượng dinh dưỡng của sữa đã được nghiên cứu tối ưu thậm chí hạn chế hấp thu các vi chất dinh dưỡng.

- Sử dụng sản phẩm dinh dưỡng có tinh bột “đặc biệt” làm sánh sữa: để có tác dụng hạn chế nôn trớ mà không thay đổi nhiều đến tính chất lý hóa hay thành phần sữa công thức, lượng tinh bột đưa vào sữa công thức phải được “đồng nhất” (không vón cục) và “vừa đủ” không làm đặc sữa để trẻ dễ nuốt và không gây rối loạn tiêu hóa cho trẻ. Hiện nay, người ta đã nghiên cứu ra một loại tinh bột đặc biệt để hoàn thiện giải pháp này: ở môi trường pH trung tính (pH≈ 7), tinh bột không bị biến đổi. Nhưng khi ở môi trường acid trong dạ dày (pH ≈ 4-5), tinh bột sẽ “nở” ra làm sánh đặc sữa lại, điều đó hạn chế được việc trào ngược thức ăn của bé mỗi khi dạ dày co bóp. Cơ chế “Làm Sánh Sữa” ra đời và được áp dụng vào những loại sữa phù hợp cho trẻ nôn trớ trào ngược nhiều, kéo dài. Cơ chế này hoạt động với nguyên tắc thay đổi độ đặc của sữa cùng với nghiên cứu công thức tối ưu giúp đảm bảo chất dinh dưỡng cho trẻ với tác dụng giảm nôn trớ hiệu quả. Điểm cần lưu ý đối với sản phẩm dinh dưỡng cho trẻ nôn trớ, lượng tinh bột không được vượt quá 2 g/100 ml, hơn nữa một số thành phần quan trọng cũng cần được bổ sung cho sự phát triển toàn diện của bé như: hệ chất xơ hòa tan prebiotic GOS: FOS & men vi sinh probiotic Bifidobacterium BB-12 hỗ trợ sức khỏe hệ tiêu hóa; các dưỡng chất DHA, ARA, Lutein hỗ trợ phát triển trí não; Nucleotide giúp tăng hệ miễn dịch.

TS. BS. Cao Thị Thu Hương - Viện Dinh dưỡng Quốc gia